Na zeer geslaagde optredens van de muziekvoorstelling ‘Emily, onbekend voor de wereld’, gaan we opnieuw verder in 2023! Hieronder de recensie van de voorstelling in Dorpskerk Huizum door Jacob Haagsma (Leeuwarder Courant 16 januari 2023)

Nog niet klaar met Emily Dickinson!

Gerard & Compagnie in de Dorpskerk in Huizum.

Wat was HAAR drijfveer om op het dwangmatige af te schrijven?

Jacob Haagsma

Folkmuzikant Gerard Nijborg is gegrepen door de poëzie van Emily Dickinson. Met zijn groep Gerard & Compagnie maakte hij er een album over, en een muziektheaterprogramma.

Een vlinder fladdert langs het raam., boven de muzikanten van Gerard & Compagnie. Het dier schijnt al langer te logeren in Dorpskerk Huizum, want daar zijn we. Hoe toepasselijk, want zo’n dier komt meer dan eens voor in de gedichten van Emily Dickinson (1830-1886). Die gedichten en deze dichteres zijn het onderwerp, deze middag. ‘Dus: zweef maar heen en zucht nooit meer / Zo hoort verdriet te zijn’ (vertaling Peter Verstegen).

Wat is dat toch met Emily Dickinson (1830-1886) en haar poëzie? Het metrum van haar teksten, denkt Gerard Nijborg (74), folkmuzikant te Oentsjerk. Haar metaforen, die kwamen binnen bij hem. ,,Der binne sinnen by, dêr tocht ik daliks al fan: dêr moat ik wat mei. Dan lêst se noch in kear en noch in kear….” En uiteindelijk is daar een cd, en een muziektheaterprogramma.

De liefde van Gerard Nijborg voor deze poëzie begon ruim dertig jaar geleden, toen hij van zijn toenmalige partner en de kinderen een boekje op zijn verjaardag kreeg met deze gedichten. Hij las wat hij te pakken kreeg – biografieën, beschouwingen. Hij raakte geïntrigeerd, geobsedeerd misschien. Om de redenen die hij hierboven al gaf, maar de diepste kern? ,,Ik wit it net, ik kin der net by komme.”

De kern van poëzie

Misschien is dat wel de kern van poëzie in het algemeen. We zitten deze zondagmiddag dus in de Dorpskerk Huizum, in Leeuwarden, waar zijn groep Gerard & Compagnie dit programma speelt.

Eigenlijk wel een ironische plek. Deze kerk, nu een cultureel podium, houdt graag de nagedachtenis in ere van de grote dichter Jan Jacob Slauerhoff, zijn ouders liggen hier op het kerkhof. Slauerhoff bevoer met veel bravoure de wereldzeeën, terwijl Emily Dickinson op het laatst haar kamer niet eens uit kwam.

Dat Emily Dickinson dichtte, ze hield het voor de buitenwereld verborgen, terwijl ze ook hunkerde naar erkenning. Tijdens haar leven verschenen er niet meer dan een stuk of tien, ook nog eens anoniem en gecensureerd. Na haar dood vond haar zuster Lavinia nog eens meer dan 1750 gedichten. Tot haar stomme verbazing. Het bleken meesterlijke gedichten, van diepgaande invloed op de poëzie in Amerika – en ver daarbuiten.

Waarom, Emily? Waarom?

Lavinia, Vinnie, krijgt een stem in de voorstelling Emily, onbekend voor de wereld , die Nijborg over Emily Dickinson maakte. De bijbehorende cd heet Emily, unknown to the world . Nijborgs partner Baudien Dijkstra kruipt op het podium in de huid van Vinnie, in de verbindende teksten.

Eigenlijk heb ik je nooit gekend, zo spreekt ze haar zus toe. Zij niet, de wereld nog minder. Een pijnlijke constatering. En waarom? Wat was de drijfveer van Emly Dickinson om op het dwangmatige af te schrijven? Gedichten en brieven? Waarom publiceerde ze die niet, waarom wilde ze dat er de fik in ging?

We komen er niet achter. Wel vertellen Dijkstra en Nijborg het een en ander over deze raadselachtige dichteres. Ze was een telg uit een gegoede familie in Amherst, Massachussets. Als kind, als puber was ze een wildebras, een tomboy . ,,De beest úhingje”, zegt Nijborg, ,,jonges kliere.”

Later trok ze zich steeds meer terug – eerst op het erf, toen in het ouderlijk huis, uiteindelijk werd haar kamer haar wereld. En ze kleedde zich in het wit. Misschien was het die nierziekte, dezelfde die haar uiteindelijk velde.

Die witte jurk

Die witte jurk, die maakt deel uit van het bescheiden decor. Net als een schilderij, gemaakt door Nijborg zelf, van Dickinson in zo’n zelfde jurk, vanachter bekeken, terwijl ze uit het raam kijkt. De regie, van Attsje Lettinga, is ook al zo minimaal en doelmatig. Zo komt de nadruk heel mooi te liggen op de muziek die Nijborg uit de poëzie van Dickinson heeft getrokken.

Hij zelf doet met zijn grijze sik en zijn breedgerande hoed een beetje denken aan Leon Redbone, die Amerikaanse zanger en muzikant die zo graag in het muzikale verleden groef. Zo is het bij Nijborg ook, die heeft zich welbewust toegelegd op de Amerikaanse folk, zo vanaf 1835. Zijn Compagnie heeft zelfs een programma over de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865).

Dus laat het maar aan hem over om de tijd van Emily Dickinson (1830-1886 immers) op te roepen in tijdloos klinkende liedjes, elk in een toonsoort die bij het register van de gedichten past. Steeds droeviger, naar het einde toe. Folk is een inspiratiebron, klassiek ook. ,,Emily en har suster en broer spilen ek piano. Se sille Beethoven, Mozart, Schubert spile ha. Dêr ha ik in bytsje nei socht.”

Obe Postma

De vaste kern van de Compagnie, met verder gitarist Lieuwe Koster en violist Alco Hoogkarspel, is voor dit project uitgebreid met Hoogkarspels dochter Gerlind en Germ Dikland, ooit drummer in Nijborgs vroegere folkrockband Kalis maar nu op de ukelele-bas: een handzaam instrument dat dankzij dikke, rubberen snaren toch een diepe bastoon voortbrengt.

Verder komen er mandola’s, mandolines en ander snarentuig aan te pas, en fraaie samenzang uit aller kelen. Zo komen de gedichten van Emily Dickinson mooi tot leven, in het welluidend Engels van de oorspronkelijke tekst. Op de stoelen ligt een velletje met de Nederlandse vertalingen, van niet de minsten: mensen als Willem Wilmink en Peter Verstegen.

Misschien moeten er nog een album en een voorstelling komen met die Nederlandse vertalingen, denkt Nijborg. Intussen heeft het werk van Emily Dickinson ook de Friese poëzie niet onberoerd gelaten. Obe Postma vertaalde een aantal van haar gedichten in het Fries. Twee daarvan zal dit gezelschap vertolken bij het volgende optreden, op 12 maart bij Tresoar in Leeuwarden.

Een compleet programma met die Friese vertalingen van Obe Postma, is dat niet wat? Gerard Nijborg fronst de wenkbrauwen. ,,Trije cd’s, dat is a hell of a job . Mar ik bin noch net klear mei Emily Dickinson.”

En die vlinder, ‘ginder in de Lucht / Die eigen Naam niet weet / En geen belastingen betaalt / Noch huiselijk leven leeft’, die zag dat het goed was, en fladderde weer verder.

Dus …. wil je je laten meenemen in het leven en werk van de legendarische dichteres Emily Dickinson, kom dan naar een van onze voorstellingen. Je bent van harte welkom!

Gerard & Compagnie:

Gerard Nijborg: zang, gitaren, mandoline, 5-sn. banjo

Alco Hoogcarspel: viool, mandoline, mandola, zang

Lieuwe Koster: gitaren, accordeon, mandoline, zang

Gerlind Hoogcarspel: viool, altviool, zang

Germ Dikland: zang, basgitaar, gitaar

Baudien Dijkstra: verteller, zang